Texnologiyaların inkişaf etdiyi bir dövrdə çoxları üçün xırda, cılız və primitiv görünən bu avtomobil dövrünün, sözün əsl mənasında, mühəndis inqilabı sayılırdı. Keçən əsrin 60-cı illərində SSRİ hökuməti yüngül, ikiqapılı və 4 yerlik xalq avtomobilinin hazırlanması haqqında qərar verdi. Yuxarıdan gələn göstərişə sovet mühəndisləri böyük məsuliyyətlə yanaşdı və o vaxtın “qərbin təcrübəsindən yararlanmaq” tapşırığını, sözün hərfi mənasında, başa düşərək eyni sinifdən olan rəqibinin bənzərini hazırladılar. Bu İtaliyanın Fiat 600 modeli oldu. İş ondadır ki, o zaman Fiat istifadədə və qulluqda sadə xalq avtomobili sayılırdı. Fiat 600 iki qapılı, lakin tutumlu, ucuz, sərfəli və mühərrik bölümü arxada olan kupe idi. Arxa mühərrikli konstruksiya isə maşının istehsalda xərclərini daha da sadələşdirirdi. Yaxın bir zamanda Zaparojyedəki “Kommunar” kombayn zavodunda bu avtomobillərin kütləvi istehsalına başlanıldı. Mütəxəssislər italyan həmkarlarının ideyalarından yararlanaraq hava ilə soyudulan 4 silindrli V formalı mühərrik də icad etdilər. 27 at gücündə olan bu sadəlik adi sovet avtomobilsevərlərin aqreqatın istismarında özlərinin də müdaxiləsinə imkan yaradırdı. 1960-cı ilin yanvarında 3 təcrübə modeli istehsal edildi və böyük ölkənin müxtəlif poliqonlarından 14 min kilometr məsafə qət etməklə sınaqdan keçirildi. Nəhayət ki, SSRİ Kommunist Partiyasının birinci katibi Nikita Serqeyeviç Xruşşov Qızıl meydanda ZAZ-ı sürərək onun kütləvi istehsalına xeyir-dua verib. Xalq avtomobilinin ilk partiyası 1960-cı il noyabrın 22-də konveyerdən çıxıb. ZAZ 965-in salonuna nəzər yetirəndə büdcə avtomobilinin nə olduğunu başa düşürsən. Əgər o vaxt Volqa və Moskviçin salon təchizatına saat və radioqəbuledicisi daxil idisə, ZAZ-da hətta külqabı da yoxdur. Qapılar isə dəri kəmərlər vasitəsi ilə qapadılır. Primitivliyinə və həddən ziyada sadəliyinə baxmayaraq, yaddan çıxarmaq olmaz ki, bu, sovetlərin ilk A sinif kiçik litrajlı avtomobilidir. ZAZ 965-lərin istehsalı 1969-cu ildə dayandırılıb. Həmin dövr üçün böyük ölkənin yollarında artıq bu modeldən olan 322 106 maşın şütüyürdü.

Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində də o zaman bu avtomobillərə rast gəlinirdi. Maşınlar əsasən poçt daşıntılarında və əlillər üçün ideal sayılırdı. Bu gün Bakı  küçələrində də ZAZ-965-i görmək olar. Belə avtomobil sahiblərinin biri də Rəşad Nəsirovdur. Dediyinə görə, avtomobili tanışından simvolik qiymətə alıb onu bərpa etmək qərarına gəlib. Bu tip avtomobillərin bərpası çox çətindir. Çünki o dövrün digər modellərindən - Volqa və Moskviçdən fərqli olaraq, Azərbaycanda “Zapı”lara tələbat az olub və bu səbəbdən də ehtiyat hissələrini Ukraynadakı retro avtomobil həvəskarlarından əldə edib. Demək olar ki, tamamilə yararsız və çürümüş halda olan avtomobilin rənglənməsi, mühərrikinin yığılması, eksteryer və interyerin qaydaya salınmasına təxminən 7 aya yaxın vaxt tələb olunub. Retro avtomobil həvəskarının bildirdiyinə görə, 1966-cı ildə konveyerdən çıxan bu avtomobilin ilkin görünüşünü almaq üçün gününü saatlarla kompüter arxasında internetdə keçirməli olub. Amma necə deyərlər, əziyyətinə dəyər. Ən azı ona görə ki, ZAZ 965-i idarə edərkən maşını görən istənilən şəxs bu avtoya təbəssümlə və  bir qədər nastalji hissi ilə baxır.    

P.S.

Bu avtomobil haqqında minlərlə lətifələr mövcuddur. Ona onlarla ad qoyulub: qozbel, qurbağa, zapı, amma fikrimcə, uzun zaman yolunu dolaşaraq bizim dövrə gəlib çıxan bu xalq avtolarının qiyməti yoxdur. Həm də bu “qurbağa”lar hər bir kəsdə müsbət emosiyalar yaradır.

Mənbə: avtomobil.az